21 October 2025
Blaai af vir Afrikaanse weergawe.
The Free Market Foundation (FMF) has launched a report at a press briefing today identifying the concerning unconstitutional nature of the proposed Tobacco Products and Electronic Delivery Systems Control Bill.
Authored by FMF Senior Associate Gary Moore and FMF Head of Policy Martin van Staden, the report, “Ministerial Power-Grab: How South Africa’s Tobacco Bill Undermines the Rule of Law”, analyses the Bill’s overly punitive provisions that impose restrictions on consumer choice and grant vague, unfettered discretion to the executive.
This follows a previous FMF report on the deficient public participation process that was followed during the Bill’s adoption.
The Tobacco Bill seeks to reduce the consumption of tobacco and “related products” through a range of draconian measures, which include a wholesale prohibition on advertising, standardised packaging, banning smoking in areas where self-employed people work (such as private homes), and prohibiting smoking on the outdoor stoop or verandah of a private dwelling.
“These prohibitions, especially when reaching into the home, are unjustifiable limitations of the fundamental right to human dignity, freedom and security of the person, and privacy,” says Moore.
The Bill further, in effect, grants the Minister of Health the unchecked power to introduce regulations prohibiting smoking, vaping, or the sale of tobacco and other products anywhere he may prescribe. These and other provisions of this nature are framed without criteria that the Minister must first comply with before issuing his regulations.
“The Constitutional Court has held that it is an important principle of the rule of law (which is a foundational value of the Constitution) that rules be articulated clearly and in a manner accessible to those governed by them,” says Moore.
The report also highlights that the Bill imposes excessive penalties on those who fail to comply with its restrictive provisions, further illustrating its punitive character. The Constitution prohibits government from subjecting South Africans to cruel, inhuman, or degrading treatment or punishment. As this Bill ultimately deals with lifestyle choices, the kinds of penalties it contemplates, for instance a R200,000 fine and/or up to five years in prison for smoking inside one’s own home, are necessarily unconstitutional.
“These provisions represent a serious erosion of constitutional principles. By criminalising private behaviour and concentrating power in the executive, the Bill undermines both personal freedom and the rule of law,” says Van Staden.
The FMF calls for the Bill to be abandoned or otherwise revised significantly, as its provisions are unjustifiable under the Constitution.
“Parliament should not abdicate its responsibility to the executive,” says Van Staden.
If the South African government desires an updated tobacco control law, it must introduce a significantly less restrictive bill that contains guardrails on the power of the executive.
“The state could enlist much less restrictive means than those contemplated in the Bill to achieve legitimate public health purposes,” concludes Moore.
Click here to view the full report.
Click here to view the press briefing.
Ends.
***
Tabakwetsontwerp ondermyn die oppergesag van die reg en skeiding van magte, vind nuwe FMF-verslag
21 Oktober 2025
Scroll up for English version.
Die Vryemarkstigting (FMF) het vandag tydens ’n perskonferensie ’n verslag bekendgestel wat die kommerwekkende ongrondwetlike aard van die voorgestelde Wetsontwerp op die Beheer van Tabakprodukte en Elektroniese Afleweringstelsels uitwys.
Die verslag, “Ministerial Power-Grab: How South Africa’s Tobacco Bill Undermines the Rule of Law”, geskryf deur FMF Senior Medewerker Gary Moore en FMF Beleidshoof Martin van Staden, ontleed die wetsontwerp se oormatig strafmaatreëls wat beperkings op verbruikersvryheid plaas en vae, onbeperkte diskresie aan die uitvoerende gesag verleen.
Dit volg op ’n vorige FMF-verslag oor die gebrekkige openbare deelnameproses wat tydens die aanvaarding van die wetsontwerp gevolg is.
Die Tabakwetsontwerp poog om die verbruik van tabak en “verwante produkte” te verminder deur ’n reeks drakoniese maatreëls, insluitend ’n algehele verbod op advertensies, gestandaardiseerde verpakking, ’n verbod op rook in mense se eie tuistes indien hulle ook daar werk, en ’n verbod op rook op die buitestoepe of verandas van private wonings.
“Hierdie verbodsbepalings, veral waar dit die privaat woning betree, is ongeregtigvaardigde beperkings op die fundamentele reg op menslike waardigheid, vryheid en sekuriteit van die persoon, en privaatheid,” sê Moore.
Die wetsontwerp verleen voorts in effek aan die Minister van Gesondheid onbeperkte mag om regulasies in te stel wat rook, vaping, of die verkoop van tabak en ander produkte verbied op enige plek wat hy mag voorskryf. Hierdie en ander soortgelyke bepalings is geformuleer sonder kriteria waaraan die Minister moet voldoen voordat hy sy regulasies uitreik.
“Die Grondwetlike Hof het beslis dat dit ’n belangrike beginsel van die oppergesag van die reg (wat ’n fundamentele waarde van die Grondwet is) is dat reëls duidelik geartikuleer en toeganklik moet wees vir diegene wat daardeur geraak word,” sê Moore.
Die verslag beklemtoon ook dat die wetsontwerp oormatige straf oplê aan diegene wat nie aan sy beperkende bepalings voldoen nie. Die Grondwet verbied die regering om Suid-Afrikaners aan wrede, onmenslike, of vernederende behandeling of straf te onderwerp. Aangesien hierdie wetsontwerp uiteindelik handel oor leefstyl-keuses, is die soort strawwe wat dit oplê, byvoorbeeld ’n boete van R200,000 en/of tot vyf jaar tronkstraf vir rook in ’n eie woning, noodwendig ongrondwetlik.
“Hierdie bepalings verteenwoordig ’n ernstige aantasting van konstitusionele beginsels. Deur private gedrag te kriminaliseer en mag in die uitvoerende gesag te konsentreer, ondermyn die wetsontwerp beide persoonlike vryheid en die oppergesag van die reg,” sê Van Staden.
Die FMF vereis dat die wetsontwerp laat vaar of aansienlik hersien word, aangesien die bepalings daarvan onregverdigbaar is onder die Grondwet.
“Die Parlement moet nie sy verantwoordelikheid aan die uitvoerende gesag afstaan nie,” sê Van Staden.
Indien die Suid-Afrikaanse regering ’n opgedateerde tabakbeheerwet begeer, moet dit ’n aansienlik minder beperkende wetsontwerp indien wat die mag van die uitvoerende gesag inperk.
“Die staat kan veel minder beperkende middele, as dié wat in die wetsontwerp oorweeg word, gebruik om legitieme openbare gesondheidsdoelwitte te behaal,” sluit Moore af.
Klik hier om die volledige verslag te lees.
Klik hier om die perskonferensie te besigtig.
Einde.
