12 March 2025
Blaai af vir Afrikaanse weegawe.
The Free Market Foundation (FMF) rejects finance minister Enoch Godongwana’s decision to raise the value-added tax (VAT) by 0.5 percentage points in 2025/26 and a further 0.5 in 2026/27. This increase, combined with the failure to adjust personal income tax brackets for inflation, places an undue burden on South African taxpayers already strained by decades of government overspending and economic mismanagement.
The FMF urges Parliament, which must soon vote on the budget, to reject this fiscal framework.
“This is a rare opportunity for lawmakers to reject short-term populism in the interest of long-term prosperity,” says Dr Morné Malan, FMF Deputy Head of Policy. “The evidence is clear: smaller government, not higher taxes, lifts countries out of poverty.”
According to the FMF, South Africa has had anaemic GDP growth, averaging below 1% annually since 2013, caused in large part by government overreach, epitomised by a bloated bureaucracy and state monopolies.
The VAT hike, while framed by Godongwana as a “marginal increase” to avoid deeper spending cuts, distracts from the urgent necessity for fiscal responsibility, tax reform, and privatisation, argues the FMF.
“South Africans are not cash cows to be milked by an inefficient state,” said Malan. “The finance minister claims this VAT increase was carefully weighed against alternatives like raising corporate or personal income taxes, but the real alternative – cutting government waste and reducing its socio-economic footprint – was ignored. Studies show that the poorest 10% in free-market economies earn some eight times more than their counterparts in interventionist states. This budget punishes taxpayers and the poor alike.”
The FMF’s Liberty First initiative, launched in response to the Government of National Unity (GNU) formed after the ANC’s loss of its parliamentary majority in May 2024, offers practical solutions to reduce the burden represented by the state on the economy. The “Size of Government” report proposes three key reforms:
- Fiscal Responsibility: Slash the public sector wage bill, which has ballooned to 13.6% of GDP despite subpar service delivery. The FMF further recommends reducing the Cabinet from 34 portfolios to 10 and limiting deputy ministers.
- Tax Reform: Ease the tax burden with a modest income tax cut across all brackets, a five-year moratorium on tax increases, and broader VAT exemptions. The report warns that South Africa’s tax-to-GDP ratio of 26% – among the highest globally – yields little return for taxpayers.
- Privatisation: End state monopolies in critical sectors like electricity and transport, where entities like Eskom and Transnet have cost taxpayers over R520 billion in bailouts since 2015. Opening these fields to private competition would boost efficiency and relieve fiscal pressure.
The budget’s reliance on VAT hikes and bracket creep to raise R46 billion – much of it to fund a public sector employing 18.6% of the workforce – betrays an unacceptable disregard for taxpayers whilst these less invasive alternatives are available.
“With National Treasury touting a projected primary budget surplus and debt stabilisation at 76.2% of GDP by March 2026, such gains are illusory when achieved through higher taxes rather than concrete policy reform – if they are achieved at all. The additions to VAT-exempt foods are token gestures that fail to address the systemic over-taxation of individuals and businesses,” Malan concluded.
For more detail on the FMF’s policy proposals, visit www.LibertyFirst.co.za.
Ends.
***
Parlement moet Godongwana se begroting verwerp en beduidende bestedingsbesnoeiings afdwing
12 Maart 2025
Scroll up for English version.
Die Vryemarkstigting (FMF) verwerp die Minister van Finansies, Enoch Godongwana, se besluit om die belasting op toegevoegde waarde (BTW) met 0,5 persentasiepunte te verhoog in 2025/26 en met ’n verdere 0,5 in 2026/27. Hierdie verhoging, tesame met die versuim om persoonlike inkomstebelastingkategorieë vir inflasie aan te pas, plaas ’n onnodige las op Suid-Afrikaanse belastingbetalers wat reeds onder druk is weens dekades van oorbesteding en ekonomiese wanbestuur deur die regering.
Die FMF doen ’n dringende beroep op die Parlement, wat binnekort oor die begroting moet stem, om hierdie fiskale raamwerk te verwerp.
“Dit is ’n seldsame geleentheid vir wetgewers om korttermyn-populisme te verwerp ten gunste van langtermyn-voorspoed,” sê dr. Morné Malan, FMF se adjunkhoof van beleid. “Die bewyse is duidelik: kleiner regering, nie hoër belastings nie, lig lande uit armoede.”
Volgens die FMF ervaar Suid-Afrika swak BBP-groei, met ’n gemiddeld van onder 1% per jaar sedert 2013, grootliks as gevolg van oormatige regeringsingryping, vergestalt in ’n opgeblase burokrasie en staatsmonopolieë.
Die BTW-verhoging, wat deur Godongwana as ’n “marginale verhoging” voorgestel word om dieper bestedingsbesnoeiings te vermy, lei die aandag af van die dringende noodsaaklikheid vir fiskale verantwoordelikheid, belastinghervorming, en privatisering, meen die FMF.
“Suid-Afrikaners is nie melkkoeie om deur ’n ondoeltreffende staat uitgemelk te word nie,” het Malan gesê. “Die minister beweer dat hierdie BTW-verhoging noukeurig teen alternatiewe soos die verhoging van korporatiewe of persoonlike inkomstebelasting opgeweeg is, maar die werklike alternatief – die besnoeiing van regeringsverskwisting en die verkleining van sy sosio-ekonomiese voetspoor – is geïgnoreer. Studies toon dat die armste 10% in vryemark-ekonomieë ongeveer agt keer meer verdien as hul eweknieë in intervensiestaatstelsels. Hierdie begroting straf beide belastingbetalers en die armes.”
Die FMF se Liberty First-inisiatief, wat geloods is in reaksie op die Regering van Nasionale Eenheid (GNU) wat gevorm is ná die ANC se verlies van sy parlementêre meerderheid in Mei 2024, bied praktiese oplossings om die las wat die staat op die ekonomie plaas, te verminder. Die “Size of Government”-verslag stel drie sleutelhervormings voor:
- Fiskale Verantwoordelikheid: Sny die openbare sektor se loonrekening, wat opgeskiet het tot 13,6% van die BBP ten spyte van power dienslewering. Die FMF beveel verder aan om die Kabinet te verminder van 34 portefeuljes na 10, en adjunkministers te beperk.
- Belastinghervorming: Verlig die belastinglas met ’n beskeie inkomstebelastingverlaging oor alle kategorieë, ’n vyfjaar-moratorium op belastingverhogings, en verbreed die lys van BTW-vrygestelde items. Die verslag waarsku dat Suid-Afrika se belasting-tot-BBP-verhouding van 26% – een van die hoogste wêreldwyd – min opbrengs vir belastingbetalers lewer.
- Privatisering: Beëindig staatsmonopolieë in kritieke sektore soos elektrisiteit en vervoer, waar entiteite soos Eskom en Transnet belastingbetalers sedert 2015 meer as R520 miljard in reddingsboeie gekos het. Om hierdie sektore vir private mededinging oop te stel sal doeltreffendheid verhoog en fiskale druk verlig.
Die begroting se afhanklikheid van BTW-verhogings en die versuim om kerwe aan te pas om R46 miljard in te samel – grootliks om ’n openbare sektor wat 18,6% van die arbeidsmag beslaan te finansier – ontbloot ’n onaanvaarbare minagting vir belastingbetalers terwyl hierdie minder indringende alternatiewe beskikbaar is.
“Met die Nasionale Tesourie wat ’n voorspelde primêre begrotingsurplus en skuldstabilisering teen 76,2% van die BBP teen Maart 2026 aankondig, is sulke winste denkbeeldig wanneer dit deur hoër belastings eerder as konkrete beleidsveranderinge bereik word – indien dit hoegenaamd bereik word. Die byvoegings tot BTW-vrygestelde voedsel is simboliese gebare wat nie die sistemiese oorbelasting van individue en besighede aanspreek nie,” het Malan afgesluit.
Vir meer besonderhede oor die FMF se beleidsvoorstelle, besoek www.LibertyFirst.co.za.
Einde.
